2023 елның 31 маенда Бөтендөнья тәмәке тарту көне
Бөтендөнья тәмәкесез көн (World No Tobacco Day) Бөтендөнья Сәламәтлек Саклау Оешмасы эгидасы астында ел саен язның соңгы көнендә 31 майда билгеләп үтелә. Бөтендөнья сәламәтлек саклау оешмасы 2023 елның бу көненең темасын билгеләде:»тәмәке түгел, азык үстерү". Девиз тәмәке индустриясенең кеше сәламәтлеге өчен һәм глобаль җитештерү кризисы үсешендә җимергеч роленә игътибар итә.
Тәмәке тартмаган көн берничә мөһим эш куя:
планетадагы барлык кешеләргә тәмәке тарту белән бәйле проблемаларга һәм авыруларга игътибар итегез;
тәмәке тартучыларга Начар гадәттән котылырга ярдәм итү;
яшүсмерләр һәм яшьләр арасында тәмәке тартырга тырышуларны булдырмау, чөнки алар тиз арада наркотикларга бәйлелеккә әверелә торган кызыксыну аркасында тәмәке тарта башлыйлар.
Бөтендөнья сәламәтлек саклау оешмасы мәгълүматлары буенча. Тәмәке үстерү безнең сәламәтлеккә, авыл хуҗалыгы эшчеләренең сәламәтлегенә һәм планетаның сәламәтлегенә зыян китерә. Тәмәке сәнәгате тәмәкене башка культуралар белән алыштырырга тырышуларга комачаулый һәм дөнья азык-төлек кризисын кискенләштерүгә ярдәм итә. Кампаниянең максатлары.
Ил хөкүмәтләрен тәмәкечелеккә субсидия бирүдән баш тартырга һәм экономияләнгән акчаларны авыл хуҗалыгы предприятиеләренә ярдәм итүгә юнәлтергә, шуның белән азык-төлек иминлеген ныгытырга һәм кешеләрнең туклануын яхшыртырга ышандырырга.
Халыкның һәм тәмәке үстерүдә мәшгуль эшчеләрнең тәмәке үстерүдән тотрыклы уңыш культуралары үстерүгә күчү өстенлекләре турында хәбәрдарлыгын арттыру.
Тәмәке үстерү масштабын киметү һәм тәмәке сәнәгатенең башка тотрыклы икътисади эшчәнлек төрләрен үстерүгә комачауларга тырышуларын фаш итү.
Кампаниянең уңышының төп күрсәткече-хөкүмәтләре тәмәке үстерүгә субсидияләр бүлеп бирүне туктатырга карар иткән илләр саны.
Тәмәке дөньяның 124 илендә үстерелә, миллионлаган кешеләрне тукландыру өчен культуралар үстерү өчен кулланыла торган зур җирләрне биләп тора, шуңа күрә хөкүмәтләр фермерларга тәмәке үстерүдән азык-төлек чимал үстерүгә күчүдә ярдәм күрсәтергә тиеш.
Бөтендөнья сәламәтлек саклау оешмасы һәм тәмәкегә каршы көрәш партнерлары илләрне тәмәке сәнәгате белән хезмәттәшлек итмәскә өнди.
Бөтендөнья сәламәтлек саклау оешмасы бәяләвенчә, бөтен дөньяда тәмәке кулланучылар саны якынча 1,3 миллиард кеше тәшкил итә, аларның 80% ы Түбән яки уртача керемле илләрдә яши. Тәмәке куллану ярлылык проблемасын тагын да көчәйтә, чөнки мондый кешеләр тәмәкегә ризык һәм торак кебек ихтыяҗларны канәгатьләндерү өчен куллана алган акчаның бер өлешен сарыф итә. Кешегә тәмәкегә акча сарыф итүдән баш тарту җиңел түгел, чөнки ул бик наркоман. Тәмәке шулай ук җитештерүчән яшьтәге өлкәннәр арасында вакытыннан алда үлем һәм инвалидлык сәбәбе булып тора, бу гаиләләрнең керемнәрен киметүгә һәм сәламәтлек саклау чыгымнарын арттыруга китерә.
Тәмәке куллану зур икътисади зыян китерә, ул тәмәке куллану аркасында барлыкка килгән авыруларны сәламәтлек саклау һәм дәвалауга зур чыгымнар, шулай ук тәмәке куллану аркасында авыру һәм үлем нәтиҗәсендә халыкның бер өлешен югалту рәвешендә чагыла.
Бөтендөнья сәламәтлек саклау оешмасының төп фактлары.
Тәмәке аны кулланган кешеләрнең яртысын диярлек үтерә.
Тәмәке тарту нәтиҗәләреннән ел саен 8 миллионнан артык кеше үлә. Аларның 7 миллионнан артыгы кулланучылар һәм элеккеге тәмәке кулланучылар, 1,2 миллионнан артыгы тәмәке тартмыйлар, икенчел тәмәке төтененә дучар булалар.
Дөньяда 1,3 миллиард тәмәке тартучының 80% ы Түбән һәм уртача керемле илләрдә яши.
Тәмәке эпидемиясе белән көрәшү өчен 2003 елда Бөтендөнья сәламәтлек саклау оешмасының Тәмәкегә каршы көрәш буенча Бөтендөнья сәламәтлек саклау оешмасының рамка конвенциясен (Бөтендөнья сәламәтлек саклау оешмасының РКБТ) кабул иттеләр. Хәзерге вакытта бу килешүне 182 ил ратификацияләгән.
Тәмәке эпидемиясе халык сәламәтлегенә иң җитди куркынычларның берсе булып тора. Тәмәке куллануның барлык формалары сәламәтлеккә зыян китерә, һәм тәмәкенең зарарсыз дозасы юк. Дөньяда тәмәке тартуның иң киң таралган формасы-тәмәке тарту. Тәмәкенең башка төрләренә кальян тәмәкесе, сигар, сигарилла, үз-үзен әйләндерүче тәмәке, торбалы тәмәке, биди һәм кретек керә.
Икенчелге тәмәке төтене тәмәкенең кабызылган очыннан бүленеп чыккан төтеннән яки башка тәмәке изделиесыннан (мәсәлән, биди, кальян һ.б.), шулай ук тәмәке тартучы сулаган төтеннән тора. Тәмәке төтенендә 4000 дән артык химик матдәләр табылган, һәм икенчел тәмәке төтененең куркынычсыз дәрәҗәсе юк.
Бөтендөнья сәламәтлек саклау оешмасының Тәмәкегә каршы көрәш буенча рамка конвенциясе яклары конференциясе нәтиҗәгә килде: кешеләрнең сәламәтлеген икенчел тәмәке төтененең зарарлы тәэсиреннән саклауның бердәнбер дәлилләнгән ысулы-тәмәке төтененнән 100% азат булган мохит булдыру.
Тәмәке тартуга каршы законнар тәмәке тартмаган кешеләрнең сәламәтлеген яклый һәм популяр, чөнки алар икътисади эшчәнлеккә зыян китерми һәм тәмәке тартучыларны тәмәке тартудан баш тартырга этәрә.
Россиядә 2013 елда «гражданнарның сәламәтлеген тирә-юньдәге тәмәке төтененнән һәм тәмәке куллану нәтиҗәләреннән саклау турында» яңа Федераль Закон кертелде, аның нигезендә җәмәгать урыннарында тәмәке тарту, спонсорлык һәм тәмәке рекламасы, шулай ук балаларны тәмәке куллануга җәлеп итү тыела. Соңгы елларда кабул ителгән чаралар нәтиҗәсендә Россия Федерациясендә тәмәке тартучылар санының бераз кимеүе күзәтелә, әмма чынбарлык элеккечә тәмәке эпидемиясе булуын күрсәтә.
2023 елның 28 апрелендә Владимир Путин балигъ булмаганнарга вейплар, шул исәптән безникотиновлар сатуны тыю турында законга кул куйды. Закон вейп әйләнеше кагыйдәләрен кырысландыра. 2023 елның 1 июненнән никотинлы продукцияне куллану җайланмаларын кибетләрдә һәм павильоннарда гына сатып алырга мөмкин булачак, ярминкәләрдә, күргәзмәләрдә, дистанцион сату ысулы белән яки автоматлар кулланып сәүдә итү тыелачак. Сату объектында мондый җайланмаларны урнаштыру һәм күрсәтү рөхсәт ителми, сатып алучы сатыла торган продукция исемлеге белән танышканнан соң товарны күрсәтүне сораган очраклардан тыш. Мондый җайланмаларга ихтыяҗны киметү максатыннан, вейп бәясеннән ташламаларны теләсә нинди ысуллар белән, шул исәптән купоннар һәм талоннар ярдәмендә куллану тыела.
Яңа нормалар вейплар өчен сыеклыкларны, шул исәптән никотинсызларны, аларда никотинга бәйлелекне көчәйтүче ароматизаторлар яки өстәмәләр, шулай ук мондый продукциянең җәлеп итүчәнлеген арттыруга юнәлдерелгән матдәләр куллануны тыя. Мондый өстәмәләр һәм матдәләр исемлеген РФ Хөкүмәте билгеләячәк.
Тәмәкенең зыяны турында график кисәтүләр. Тәмәке әйберләре пакетына зур пиктограммалар яки тәмәкенең зыяны турында эффектлы кисәтүләр булган рәсемнәр урнаштыру, шулай ук гади пакет кертү тәмәке тартучыларны тәмәке тартудан баш тарту юлы белән тирә-юньдәгеләрнең сәламәтлеген якларга, тәмәке тартуга каршы законнарны үтәү дәрәҗәсен күтәрергә һәм күбрәк кешене тәмәке тартудан баш тартырга этәрә ала. Тикшеренүләр күрсәткәнчә, график кисәтүләр кешеләрнең тәмәке куллануның зарарлы нәтиҗәләре турында хәбәрдарлыгын арттырырга ярдәм итә.
Тәмәке рекламасы. Рекламаны тыю, сатуны стимуллаштыру һәм тәмәке продуктларын спонсорлык итү тәмәке куллануны киметергә ярдәм итә ала.
Салым чаралары. Тәмәке продуктларына салымнар тәмәке куллануны һәм сәламәтлек саклау чыгымнарын киметүнең иң нәтиҗәле ысулы булып тора, бигрәк тә яшьләр һәм түбән керемле халык арасында, һәм күп кенә илләрдә бюджетка өстәмә керемнәр җәлеп итү. Салымнарны арттыру тәмәке бәяләренең артуы халыкның керемнәренең артуын узып китәрлек дәрәҗәдә югары булырга тиеш. Тәмәке продуктларының 10% ка кыйммәтләнүе югары керемле илләрдә тәмәке куллануның якынча 4% ка һәм түбән һәм уртача керемле илләрдә 5% ка кимүенә китерә.
Тәмәкедән баш тарту. Тәмәке тартучылар тәмәке тарту куркынычы турында мәгълүмат алганда, аларның күбесе тәмәке тартуны ташларга тели. Шулай да, тәмәкедә булган никотин бик нык ияләшә, һәм тәмәке тартудан баш тартуда ярдәмсез тәмәке тартучыларның 4 проценты гына уңышларга ирешә. Профессиональ медицина ярдәме һәм исбатланган эффектив фармакологик препаратлар тәмәке тарту мөмкинлеген икеләтә арттырырга мөмкин. Бүгенге көндә никотинны алыштыручы эффектив дәвалау ысуллары бар. Алар киң кулланылырга тиеш, аларның бәясе төшәргә тиеш, шуңа күрә Барлык илләрдәге тәмәке тартучылар аларны сатып ала ала.
Тәмәке һәм никотинлы әйберләрнең яңа төрләре. Бүгенге көндә күп тәмәке тартучылар электрон тәмәке куллануны өстен күрәләр, ә яшьләр арасында аларның куллануы модалы һәм салкын, электрон тәмәке гадәти тәмәкегә караганда азрак зарарлы, яки алар тәмәке тартуны ташларга ярдәм итә дигән миф бар. Хәзер тенденциядә начар гадәтләрсез сәламәт яшәү рәвеше бар, шуңа күрә халыкка никотинны кеше организмына җиткерүнең теләсә нинди системасы никотинга бәйлелек тудыра дип хәбәр итү мөһим.
Тәмәке җылыту нигезендә эшләнгән әйберләр (ИНТ) башка тәмәке әйберләре кебек үк, билгеләмә буенча токсик һәм канцерогеннар үз эченә ала. ИТП тәмәке җылытуга яки тәмәке булган җайланманы активлаштыруга нигезләнә, бу никотин һәм агулы химик кушылмалар булган аэрозольләр барлыкка килү белән бергә бара. Мондый әйберне «тәмәке тарту» процессында барлыкка килгән аэрозоль тәмәке тартучы тарафыннан сулый. Бу җайланмаларның тутыручылары составында бәйлелек тудыручы никотин, тәмәке булмаган өстәмәләр һәм ароматизаторлар бар.
Соңгы елларда ИТП тәмәке тартуга «азрак зарарлы» альтернатива яки гадәти тәмәкедән баш тарту ысулы буларак рекламалана. Itp кулланучылары агулы химик матдәләргә дучар булалар, аларның күбесе яман шеш китереп чыгара, һәм хәзерге вакытта бу әйберләрнең гадәти тәмәке белән чагыштырганда азрак зарарлы булуына дәлилләр юк.
Кулланучылар хокукларын яклау мәсьәләләре буенча консультация пункты
һәм халыкның санитар-эпидемиологик иминлеге
ФБУЗның Яшел Үзән филиалы Гигиена һәм эпидемиология үзәге
Татарстан Республикасында (Татарстан), гомуми гигиена буенча табиб Н.А. Александрович